GenAI: overzicht van nationale en Europese wetgeving en richtlijnen

Indien je als onderzoeker AI wil gebruiken voor of wil incorporeren in je onderzoek moet je met verschillende factoren rekening houden. Eén zo’n factor bestaat uit de nationale en internationale wetgeving en richtlijnen. Afhankelijk van waar je jouw onderzoek zou uitvoeren, moet je rekening houden met de nationale (Belgische) en Europese wetgeving en richtlijnen.

Nationale wetgeving en richtlijnen

Op dit moment is de Belgische wetgeving omtrent AI nog vrij beperkt. Wel werd er in 2019 een Vlaams actieplan Artificiële Intelligentie gelanceerd en in 2022 volgde het Nationaal Convergentieplan voor de Ontwikkeling van Artificiële Intelligentie. In het kader van de Vlaamse AI-Strategie worden ook richtlijnen aangeboden. Voor verdere informatie en aanbevelingen kan je op Vlaams niveau de websites van VLAIO en het Kenniscentrum Data en Maatschappij consulteren.

Europese wetgeving en richtlijnen

Op Europees niveau is de AI Wet (of verordening) van groot belang. De AI Act vormt het eerste uitgebreide wettelijke kader m.b.t. AI en heeft als doel Europa een globale leiderspositie te laten innemen.

Wil je de AI Act verkennen of te weten komen hoe die van toepassing is op jouw onderzoek? Dan kan je de website over The EU Artificial Intelligence Act van de Future of Life Institute (FLI) raadplegen. Hier vind je zowel een AI Act Explorer als een Compliance Checker. Baseer je niet enkel hierop en neem ook de AI Act zelf door, maar dit kan wel dienen als hulpmiddel om een eerste beeld te krijgen.

De AI Act maakt deel uit van een breder pakket beleidsmaatregelen om de ontwikkeling van betrouwbare AI te ondersteunen. Volgende richtlijnen zijn hierbij van groot belang:

Ethics Guidelines for Trustworthy AI (2019)
Deze richtlijnen dateren uit 2019, maar zijn nog steeds relevant en worden nog altijd aangehaald. Deze richten zich voornamelijk op de ontwikkeling van betrouwbare AI, maar de meeste principes en opmerkingen zijn ook van toepassing voor het gebruik van AI. Hierin worden (1) de grondrechten en vier aan de grond liggende ethische beginselen, (2) de zeven sleutelvereisten van betrouwbare AI en de (niet-)technische methodes om die te verwezenlijken, en (3) een controlelijst (testversie) beschreven. Deze richtlijnen zijn in een waaier van talen beschikbaar, ook in het Nederlands.

Assessment List for Trustworthy Artificial Intelligence ("ALTAI", 2020)
De tool ondersteunt de uitvoering van de zeven sleutelvereisten die worden beschreven in de Ethics Guidelines for Trustworthy AI. Het gaat om een checklist met reflectievragen die ontwikkelaars en gebruikers van AI kan helpen om deze principes in de praktijk om te zetten.

Living Guidelines on the Responsible Use of Generative AI in Research (2024)
Deze onderzoeksgeoriënteerde richtlijnen zijn gebaseerd op de richtlijnen uit 2019 en op de European Code of Conduct for Research Integrity door All European Academies (ALLEA). Deze nieuwe richtlijnen concentreren zich eerder op het verantwoord gebruik van GenAI (i.p.v. de ontwikkeling ervan) in onderzoek. Het bevat concrete aanbevelingen voor en met betrekking tot (1) onderzoekers, (2) onderzoeksinstanties en (3) onderzoeksfinanciering.

The European Code of Conduct for Research Integrity (laatste update in 2023)
Deze gedragscode (ook wel ALLEA code genaamd) bespreekt de vier fundamentele beginselen van wetenschappelijke integriteit (betrouwbaarheid, eerlijkheid, respect, verantwoordelijkheid), goede onderzoekspraktijken en het risico van schendingen van de wetenschappelijke integriteit. Ook deze richtlijnen zijn in meerdere talen beschikbaar, waaronder het Nederlands. Hierin wordt geadviseerd dat onderzoekers hun resultaten en methoden, inclusief het gebruik van externe diensten of AI en geautomatiseerde hulpmiddelen, rapporteren op een manier die in overeenstemming is met de geaccepteerde normen van het vakgebied en die verificatie of replicatie, indien van toepassing, vergemakkelijkt.

Meer info over de ALLEA gedragscode? Klik hier.